Jakub Wujek, znany jako Jezuita Jakub Wujek, urodził się w 1541 roku w Wągrowcu i zmarł 27 lipca 1597 roku w Krakowie. Był to prominentny duchowny katolicki, który przyczynił się znacząco do życia religijnego w Polsce.
Wujek, jako doktor teologii, pełnił istotne funkcje w strukturach kościelnych i edukacyjnych. Zajął stanowisko rektora Jezuickiej Akademii Wileńskiej, co potwierdza jego duże kompetencje w dziedzinie nauczania.
Oprócz działalności akademickiej, Wujek był także rektorem Kolegium jezuitów w Poznaniu, gdzie miało miejsce znaczne podnoszenie poziomu edukacji katolickiej.
Najbardziej znanym jego osiągnięciem jest autorstwo przekładu Biblii na język polski, co miało kluczowe znaczenie dla popularyzacji czytania Pisma Świętego w języku ojczystym i umocnienia duchowości katolickiej wśród Polaków.
Życiorys
„Jakub Wujek przyszedł na świat w 1541 roku w Wągrowcu, jako potomek ławnika sądowego Macieja oraz jego żony Elżbiety. Był dzieckiem religijnej i zamożnej rodziny, która posiadała ziemie, ogrody oraz browar. Odebrał wczesne wykształcenie w lokalnej szkole cysterskiej. W 1555 roku udał się na Śląsk, zapewne do Wrocławia, gdzie uczęszczał do szkoły humanistyczno-reformacyjnej, gdzie zdobył umiejętność języka niemieckiego oraz zbliżył się do luteranizmu.
Po trzech latach, w 1558 roku, Jakub wrócił do Wągrowca i objął stanowisko nauczyciela w szkole parafialnej. Pod wpływem lokalnego kapłana oraz lektury dzieł Stanisława Hozjusza, na powrót zdecydował się na katolicką wiarę. Jeszcze w tym samym roku zamienił Wągrowiec na Kraków, gdzie 26 kwietnia rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej. Jego wykładowcami byli znani nauczyciele, tacy jak Jakub Górski, Jan Nicz oraz Benedykt Herbest.
Podczas studiów zajmował się nauką sztuk wyzwolonych oraz języków klasycznych. Niestety, epidemia, która wybuchła w 1559 roku, wymusiła przerwanie nauki, jednakże Wujek, dzięki ciężkiej pracy, zdołał zdać wszystkie egzaminy i przed 15 czerwca uzyskał stopień bakałarza. Na sugestię Herbesta, związał się z biskupem Jakubem Uchańskim i rozpoczął nauczanie łaciny, greki oraz niemieckiego.
W 1562 roku, gdy Uchański objął stanowisko prymasa, wysłał Jakuba, wraz z dwoma bratankami, do Kolegium jezuickiego w Wiedniu, gdzie Wujek studiował filozofię pod okiem Filipa Widmanstadta. Dwa lata później zyskał tytuł magistra. Po powrocie do Polski, Uchański mianował go kanonikiem łęczyckim oraz swoim sekretarzem. W 1565 roku postanowił przystąpić do jezuitów i udał się do Rzymu, gdzie 25 lipca rozpoczął życie zakonne, a 8 grudnia złożył pierwsze śluby, przenosząc się na studia teologiczne do Collegium Romanum.
Jako student wydawał wykłady z języka hebrajskiego, lecz nie zdążył ukończyć studiów, gdyż we wrześniu 1567 roku musiał powrócić do kraju. Na polecenie prowincjała Franciszka Sunyera, przed 5 listopada zdał egzamin magisterski ze sztuk wyzwolonych oraz bakalauréat z teologii. Następnie trafił do Pułtuska, gdzie nauczał retoryki oraz katechizmu. W kwietniu 1568 roku podczas przynależności do zakonu, Franciszek Borgiasz wyraził zgodę, by Wujek mógł złożyć swoją profesję wieczystą i przyjąć sakrament święceń, co miało miejsce w październiku tego samego roku.
Jakub szybko podjął posługę kapłańską oraz objął stanowisko wicerektora Kolegium jezuitów w Pułtusku. W obliczu rosnącej epidemii, Kolegium zostało czasowo zamknięte. Jakub udał się z powrotem do Wągrowca, gdzie podupadł na zdrowiu. W 1570 roku planował wygłosić rekolekcje dla dworu w Warszawie, jednak znów ciężko zachorował. Władze zakonu we współpracy z prowincjałem Wawrzyńcem Maggio, doprowadziły do egzaminu, który umożliwił mu uzyskanie tytułu doktora teologii.
Tego samego roku, Wujek wydał swoje pierwsze dzieło zatytułowane „Iudicium albo rozsądek niektórych Katholików o Confessiey Sędomierskiey”, które miało na celu krytykę innowierców. W tym samym roku opublikowano tłumaczenie „Maluczki katechyzm Kościoła powszechnego” autorstwa Piotra Kanizego, a dwa lata później Jakub zakończył pracę nad katechizmem Jakuba Ledesmy. Większość jego dzieł była publikowana anonimowo. Zgodnie z życzeniem Sunyera, postanowił kontynuować pracę nad postyllami katolickimi, jednak prace zostały wstrzymane z powodu przeniesienia go do Poznania.
W Poznaniu zajmował się nie tylko pracą duszpasterską, ale także organizacją nowego Kolegium jezuitów. W tym czasie powstało dzieło zatytułowane „Brevis Augustissimi ac summe venerandi sacrosanctae Missae sacrificii”, polemizujące z Franciszkiem Stankarą. W 1578 roku Wujek podjął się roli rektora kolegium w Wilnie, gdzie uczynił ogromny wkład w rozwój placówki, co przyczyniło się do jej podniesienia przez Stefana Batorego do rangi Akademii.
Rok później Wujek, zrezygnował ze bycia rektorem, aby nawiązać działalność misyjną w Koloszwarze w Siedmiogrodzie. Pomimo trudności, związanych z oporem lokalnej społeczności, Jakub wydał 13 dzieł, w tym „Czyściec” oraz „Dialysis”. W 1584 roku, na prośbę prowincjała Jana Pawła Campano, został wezwany z misji do Polski, aby zrealizować tłumaczenie Biblii na język polski, co wymagało wielkiego zaangażowania, ponieważ poprzednie tłumaczenie z 1561 roku miało wiele błędów.
Po przybyciu do Rzymu w 1586 roku, został wiceprowincjałem prowincji polskiej, co znacznie ograniczyło czas, jaki mógł poświęcić na pracę nad tłumaczeniem. Po epidemii, która spowodowała śmierć wielu zakonników w Siedmiogrodzie, Wujek ponownie został wysłany tam, aby sprawować funkcję wiceprowincjała. Po likwidacji prowincji w 1589 roku, Jakub powrócił do Krakowa, gdzie poświęcił więcej czasu na pisanie.
W 1591 roku ukończono pierwszy przekład Nowego Testamentu, jednak prace zostały wstrzymane z powodu skargi dotyczącej pominięcia warunków przez generała zakonu. Nowy prowincjał, Ludwik Masselli, zwołał specjalne posiedzenie, by zadecydować o dalszych losach tłumaczeń Wujka. Pomimo trudności związanych z krytyką ze strony profesora teologii Stanisława Grodzickiego, Jakub zdołał kontynuować prace.
W międzyczasie Wujek opublikował postyllę „Apologia”, odpowiadającą na zarzuty Grzegorza z Żarnowca. Okres napięć culminował w kongregacji prowincji w 1593 roku, na której Jakub, Grodzicki i Masselli mieli okazję przedstawić swoje tezy przed najwyższą władzą kościelną. Po powrocie do Krakowa, Wujek powrócił do pracy nad Nowym Testamentem oraz Psałterzem.
W 1594 roku przeniósł się do Poznania, gdzie kontynuował tłumaczenie Starego Testamentu. 16 maja 1595 roku sejm walny powołał nową misję w Siedmiogrodzie, a Jakub został mianowany wiceprowincjałem. Ostatecznie, jego wysiłki zakończyły się sukcesem, a prace nad Biblią zakończył w lecie 1596 roku. Niestety, już po powrocie do Krakowa, 27 lipca 1597 roku, zmarł, nie doczekawszy się końca swojego największego dzieła.
Twórczość
Jakub Wujek, wybitny polski jezuita i tłumacz, obdarzony był niezwykłym talentem pisarskim, co zaowocowało znaczącymi osiągnięciami literackimi. W ciągu swojego życia stworzył dwa większe dzieła, praktycznie definiujące jego dorobek: Postyllę katolicką (Postylla catholica, to iest Kazania na każdą niedzielę i na każde święto przez cały rok, 1573) oraz Postyllę mniejszą. W licznych publikacjach m.in. „Żywoty” i „Pasję” Wujek ukazał głębokie zrozumienie i znajomość katolickiej doktryny.
W 1584 roku władze zakonu jezuitów powierzyły Wujkowi ważne zadanie: przetłumaczenie Pisma Świętego. Jego podstawą był łaciński przekład św. Hieronima, znany jako Wulgata. Dekret Soboru Trydenckiego z 1546 roku uznał Wulgatę za oficjalny tekst Kościoła rzymskokatolickiego, co podkreśla znaczenie tego przekładu. Wujek podpierał się różnymi źródłami, takimi jak Wulgata lowańska, Poliglotą antwerpską, a także wydaniami Teodora Bezy oraz tekstami syryjskimi i rękopisami łacińskimi. Najważniejsze w jego pracy było przywiązanie do tekstu łacińskiego, który uważał za wiarygodniejszy.
Rok 1593 przyniósł premierę Nowego Testamentu, a rok później, w 1594, jego poprawioną wersję wydano razem z psalmami. Pełny przekład zakończono w 1595 roku, jednak musiał on być zrewidowany przez jezuitów, aby dopasować go do Wulgaty klementyńskiej. Z tego powodu, oficjalna Biblie Wujka pojawiła się dopiero w 1599 roku, dwa lata po jego śmierci. Mimo że komisja rewizyjna wprowadziła znaczące zmiany, przekład Wujka przetrwał w historii jako jego dzieło.
Wujek wzbogacił swoją Biblię o objaśnienia rzeczowe i dogmatyczno-apologetyczne, a także o odnośniki do tekstu oryginalnego. To z kolei miało kluczowe znaczenie w odniesieniu do błędów zawartych w źródłowym tekście Wulgaty klementyńskiej. Jego tłumaczenie odznacza się prostym, zrozumiałym językiem, łączącym jednocześnie powagę oraz dostojność stylu. Okazało się ono fundamentem polskiego przekładu katolickiego przez ponad trzy wieki.
Ważniejsze dzieła
- Iudicium albo rozsądek niektórych katolików o Confessiej sędomierskiej, 1570, Kraków 1570, drukarnia M. Szarffenberger,
- Brevis augustissimi ac summe venerandi sacrosanctae missae sacrificii… contra impium Francisci Stancari Mantuani scriptum, assertio, powst. 1571, wyd. Kolonia 1577, drukarnia A. Birckmann,
- Postilla catholica, to jest kazania na kożdą niedzielę i na kożde święto przez cały rok, cz. 1-2, Kraków 1573, drukarnia M. Siebeneicher,
- Czysciec to iest zdrowa a gruntowna nauka o modlitwach / o mszach / y iałmużnach za umarłe wierne, Poznań 1579, drukarnia J. Wolrab,
- Postille mniejszej część pierwsza ozimia, to jest krótkie kazania albo wykłady Ewangeliej na każdą niedzielę i na każde święto, Poznań 1579-1580, drukarnia J. Wolrab,
- Dialysis, to jest rozwiązanie albo rozebranie Assercij Pana Jakuba Niemojewskiego, Poznań 1580, drukarnia J. Wolrab,
- Passia, to jest historia męki Pana naszego Jezusa Chrystusa, wyd. jako część Postylli większej, Kraków 1575,
- Apologia, to jest Obrona postylle katolicznej przeciw sprosnym wykrętom i potwarzam postylle heretyckiej, Kraków 1582,
- De transsubstantiatione deisceptatio theologica, Poznań 1589, drukarnia J. Wolrab,
- Żywot i nauka Pana naszego Jezu Chrysta…, Kraków 1597, drukarnia J. Siebeneicher.
Przekłady
- Prawdziwa sprawa o rozmowie albo disputaciej, którą miał pan Jakub Niemojewski w Warszawie, Poznań 1580, drukarnia J. Wolrab,
- O bóstwie Syna Bożego i Ducha Świętego…, Kraków 1590, drukarnia A. Piotrkowczyk,
- Nowy Testament Pana naszego Jezusa Christusa, Kraków 1593, drukarnia A. Piotrkowczyk,
- Ewangelie i epistoły…, Kraków 1593; wyd. następne z zmienionymi tytułami, Kraków 1611,
- Psałterz Dawidów, Kraków 1584, drukarnia A. Piotrkowczyk,
- Officium abo Godziny Błogosławionej Panny Mariej, Kraków 1596?,
- Biblia to iest Księgi Starego y Nowego Testamentv…, Kraków 1599, drukarnia Łazarzowa.
Listy i materiały
- Listy z lat 1569-1596 do przełożonych zakonu, wyd. J. Sygański,
- Do Franciszka Borgiasza, dat. z Pułtuska: 1 lipca i 20 września 1569,
- Od J. Uchańskiego, dat. w Warszawy 20 września 1574,
- Autobiografia, z rękopisu Archiwum Societatis Jesu w Rzymie, wyd. Polonia Sacra 1950,
- Pro Johanne Wolrab, typographo Posnaniensi privilegium, dat. w Warszawie 28 grudnia 1579, wyd. T. Wierzbowski.
Pozostali ludzie w kategorii "Duchowieństwo i religia":
Teofil Kegel | Henryk Zborowski | Stefan Bratkowski (ksiądz)Oceń: Jakub Wujek